Ηρωίδες της Εθνικής Αντίστασης στο Έπος του ΄40

Ηλέκτρα Αποστόλου - Μάρτυρας για την Ιδεολογία και την Πατρίδα

Η τραγική και ηρωική Ηλέκτρα Αποστόλου (1912-1944) είχε μια πολύ σύντομη αλλά και γεμάτη ένταση, πορεία στη ζωής της. Γόνος εύπορης αθηναϊκής οικογένειας, δίνει το αγωνιστικό της «παρών» μόλις 13 ετών, το 1925, μαθήτρια της Γερμανικής Σχολής, ενάντια στην δικτατορία του στρατηγού Θ. Πάγκαλου, μοιράζοντας εναντίον της κυβέρνησής του προκηρύξεις. Παράλληλα κάνει εράνους, ετοιμάζει δέματα και τα στέλνει στους εξόριστους – πρώτη φορά τότε – στα ξερονήσια. Εξαιτίας της δράσης της έρχεται σε ρήξη με τους δικούς της, και φεύγει από το σπίτι της σε ηλικία 17 ετών.

Από το 1929-30, κατοικεί μαζί με τον αδερφό της Λευτέρη στο Ηράκλειο Αττικής. Μένει στη ''Βίλλα Γαλήνη'', και συμμετέχει ενεργά στις συνεδριάσεις της Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος που γίνονταν είτε στο σπίτι του Μιλτιάδη Μαντζαβίνου, είτε στου γιατρού Σωκράτη Γιαννόπουλου, που την εποχή εκείνη έμεναν και οι δύο σε ξεχωριστά σπίτια, στη συμβολή των οδών Παναθηναίων και Μυκηνών. Σε αυτές τις συνεδριάσεις γνωρίζεται και με το μελλοντικό σύζυγό της Γιάννη Σιδερίδη.

Επάνω: Η "Βίλλα Γαλήνη" στο Ηράκλειο Αττικής, στη συμβολή των οδών Νεότητος κου Κουντουριώτου.Κάτω: Η ταυτότητα του Μιλτιάδη Μαντζαβίνου.

Ως στρατευμένο μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας η Ηλέκτρα, στηρίζει τους εργαζόμενους, ενώ το παγκόσμιο οικονομικό κραχ έχει γκρεμίσει τα θεμέλια της οικονομίας. Η δικτατορία του Μεταξά ρίχνει την Ηλέκτρα στη φυλακή, όπου εκείνη βρίσκει μέσα στο κελί της ένα νέο πεδίο δράσης. Διδάσκει τις αναλφάβητες, παραδίδει μαθήματα μουσικής, βγάζει χειρόγραφη σατυρική εφημερίδα.

Το 1938 αποφυλακίζεται. Παντρεύεται τον γιατρό Γιάννη Σιδερίδη, και ενώ είναι έγκυος, το 1939 ξαναφυλακίζεται. Γεννάει ως κρατούμενη, στο Τμήμα Μεταγωγών του Πειραιά, και 7 ημερών λεχώνα εξορίζεται στην Ανάφη μαζί με την κορούλα της (την Αγνή). Οι συνθήκες διαβίωσης εκεί είναι τραγικές, και γίνονται χειρότερες με την Γερμανική Κατοχή.

Επάνω: Η Ηλέκτρα.Κάτω: Η "Βίλλα Μέλπω" στην οδό Μυκηνών, το 1932-33.

Τελικά, τον Αύγουστο του 1942 η Ηλέκτρα καταφέρνει και δραπετεύει! Κρύβεται όπου βρει. Στο Ηράκλειο καταφύγιό της είναι η ''Βίλλα Μέλπω'' του Μιλτιάδη Μαντζαβίνου, στην οδό Μυκηνών. Εκεί κάνει ένα μπάνιο, παίρνει μιαν ανάσα και τυπώνει προκηρύξεις στον πολύγραφο, που βρίσκεται καλά καμουφλαρισμένος σε κρυψώνα του σπιτιού, συνεργαζόμενη με την "Αλληλεγγύη Ηρακλείου" που ανήκε στην Εθνική Αντίσταση. Λίγο μετά, δημιουργεί την αντιστασιακή οργάνωση «Ελεύθερη Νέα», και το 1943 γίνεται μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της νεοϊδρυμένης ΕΠΟΝ. Στην τεράστια αγωνιστική – αντιστασιακή της δράση, βάζει φρένο η νέα σύλληψή της στις 25 Ιουλίου 1944 από την Ειδική Ασφάλεια, που συνεργαζόταν με τους Χιτλερικούς Κατακτητές.

Την οδηγούν στο Ξενοδοχείο «Κρυστάλ», στην οδό Ελπίδος 17 στην πλατεία Βικτωρίας, όπου την εποχή εκείνη έχει μετατραπεί σε άντρο βασανιστηρίων της Ειδικής Αστυνομίας, με τρομερούς δημίους τον Λάμπου, τον Καθρέφτη και τον Μόρφη. Την ανακρίνουν: -Πώς σε λένε; -Ελληνίδα! -Πού κατοικείς; -Στην Ελλάδα! -Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου; -Οι Έλληνες! –Τι δουλειά έκανες; -Υπηρετούσα το λαό!

Τη βασανίζουν με μανία! Τη γδύνουν, τη δένουν πισθάγκωνα και την κρεμούν από γάντζο στο ταβάνι. Τη χτυπούν με μαστίγιο, βούνευρα, αλυσίδες, σχοινιά και πλεγμένα σύρματα εναλλάξ! Της κουρεύουν τα μαλλιά βίαια, με μαχαίρια! Σβήνουν τσιγάρα επάνω της και την βρίζουν χυδαία! Τα ξημερώματα περιλούζουν το χιλιοβασανισμένο σώμα της με οινόπνευμα και της βάζουν φωτιά! Την καθίζουν επάνω σε μαγκάλι με αναμμένα κάρβουνα, χτυπώντας την και πάλι! Μέχρι που η γενναία καρδιά της Ηλέκτρας παύει να χτυπά! Πετάνε το παραμορφωμένο από τα βασανιστήρια σώμα της γυμνό στο δρόμο, και το βρίσκουν οι περαστικοί. Το πόρισμα της νεκροψίας που υπέγραψε ο ιατροδικαστής Πέτρος Τζαφέρης, αναφέρει με κάθε λεπτομέρεια το τραγικό τέλος της ηρωικής αυτής Ελληνίδας! Ξημέρωνε 26 Ιουλίου του 1944 όταν η Ηλέκτρα πέταξε προς τη Δόξα!

Οι Ηρωίδες της Αντίστασης: Λέλα Καραγιάννη και Ηρώ Κωνσταντοπούλου

Επάνω: Η Λέλα Καραγιάννη. Κάτω: Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου.

Λέλα Καραγιάννη! Μια σπουδαία ηρωίδα του Έπους του ΄40! Μία γυναίκα με πολύ έντονη προσωπικότητα, και με το προσωπικό της άρωμα να ξεχύνεται καθημερινά σαν θυμίαμα, από τη μαυρόασπρη φωτογραφία-πορτραίτο της, δίπλα-δίπλα με μια εικόνα της Παναγίας και μ΄ένα άσβηστο καντήλι να καίει μπροστά, μέσα στο αρωματοπωλείο του άντρα της Νίκου Καραγιάννη, στη Στοά Φέξη, στην έξοδο προς Πατησίων. Η Λέλα-Ελένη Καραγιάννη, γεννήθηκε στη Λίμνη Ευβοίας σε μια πολύ σημαδιακή για το σύνολο της ζωής της ημερομηνία: 25 Μαρτίου του 1898. Στις φλέβες της κυλούσε αίμα ηρωικό, καθώς η μητέρα της Σοφία, το γένος Μπούμπουλη, ήταν κόρη του Ιωάννη Μπούμπουλη, του στερνοπουλιού της Σπετσιώτισσας ηρωίδας Μπουμπουλίνας, που είχε γεννηθεί το 1811. Το πατρικό της Λέλας, ήταν Μινοπούλου.

Μετά το θάνατο του πατέρα της Αθανάσιου, το 1913, η οικογένεια μετακόμισε στην Αθήνα. Εδώ η Λέλα, με έντονο το πνεύμα του εθελοντισμού, εν όψη του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου εντάχθηκε στο Σώμα Εθελοντριών Αδελφών του Ερυθρού Σταυρού. Υπηρετώντας σε νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης, που μόλις πριν λίγο είχε απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό αιώνων, γνωρίζεται εκεί με έναν τραυματία Μικρασιατικής καταγωγής από τη Σμύρνη, το Νίκο Καραγιάννη, ο οποίος πολύ σύντομα έγινε σύζυγό της. Ο Καραγιάννης, αρωματοποιός και φαρμακέμπορος, με ιδέα της συζύγου του Λέλας, η οποία στη ζωή της υπήρξε πολύ όμορφη και κοκέτα γυναίκα, άνοιξε στη Στοά Φέξη, έξοδος Πατησίων 19, ένα κατάστημα καλλυντικών και αρωμάτων, το οποίο διεύθυνε η ίδια.

Το φοβερό 1922, η Λέλα Καραγιάννη μετέτρεψε το σπίτι της σε καταφύγιο Μικρασιατών προσφύγων. Παράλληλα, οργάνωσε συσσίτια γι΄αυτούς και η διανομή τους γινόταν καθημερινά στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου της Κυψέλης. Ταυτόχρονα η Καραγιάννη συμπαραστάθηκε οικονομικά σε πολύ κόσμο που είχε ανάγκη. Προίκισε και πάντρεψε άπορες κοπέλες, βάπτισε ορφανά, και μεριμνούσε για τους φτωχούς γέροντες. Με το που ξεκίνησε ο Πόλεμος του ΄40, οι γιοι της Λέλας Καραγιάννη εντάχθηκαν αμέσως εθελοντικά στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, και οι κόρες της έγιναν Εθελόντριες Νοσοκόμες του Ερυθρού Σταυρού.

27 Απριλίου του 1941 η γερμανική μπότα πάτησε κατακτητικά την ιερή γη της Αθήνας. Τρεις βδομάδες αργότερα, η Λέλα Καραγιάννη, μάνα πλέον επτά παιδιών, ως άξια απόγονος της προγιαγιάς της Μπουμπουλίνας, που το ηρωικό της αίμα κυλούσε και στις δικές της φλέβες, οργανώθηκε με σκοπό να προβάλει αντίσταση στον εχθρό. Ήδη από το Μάιο του ΄41, ξεκίνησε τη δράση της μέσα στο ίδιο της το σπίτι, εντάσσοντας αρχικά στη ‘’Σιωπηλή Στρατιά’’ τα έξι από τα επτά παιδιά της, τρεις οικογενειακούς γιατρούς και κάποιους πάρα πολύ έμπιστους φίλους. Αυτοί αποτέλεσαν τον πυρήνα της αντιστασιακής της οργάνωσης που η ίδια της έδωσε την ονομασία ‘’Μπουμπουλίνα’’ σε ένδειξη τιμής της ηρωίδας προγόνου της. Πολύ σύντομα την οργάνωση αποτελούσαν 100 εκλεκτά μέλη, από όλα τα κοινωνικά στρώματα και τις πολιτικές παρατάξεις της εποχής: από ηθοποιοί και αστυνομικοί, μέχρι γιατροί, δικηγόροι, ακόμα και η ηγουμένη της ιεράς μονής Αγίου Ιεροθέου Μάνδρας Αττικής. Συνολικά υπήρχαν 38 μόνιμα μέλη, 58 συνεργάτες και 4 έκτακτα μέλη. Από αυτούς, αργότερα, 11 εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς. Τα μέλη της οργάνωσης δεν γνωρίζονταν όλα μεταξύ τους, για λόγους ασφαλείας και κάποιοι χρησιμοποιούσαν και ψευδώνυμα. Η Καραγιάννη χρησιμοποιούσε στην Οργάνωση το όνομα Ελένη Μπούμπουλη. Όλες οι συναντήσεις γινόντουσαν με μυστικότητα, εχεμύθεια, και ποτέ δε συναντήθηκαν όλα τα μέλη μαζί για ευνόητους λόγους.

Η Οργάνωση ‘’Μπουμπουλίνα’’ εξασκούσε μια ποικιλόμορφη δράση σε πολλούς τομείς, όπως φυγαδεύσεις από κρυψώνες και φυλακές, μεταφορές πληροφοριών και πράξεις δολιοφθοράς κατά του εχθρού, όπως: ανατινάξεις και βομβαρδισμοί αεροδρομίων, καταβυθίσεις υποβρυχίων και νηοπομπών, ανατινάξεις αποθηκών με πυρομαχικά κλπ. Έδρα του αρχηγείου της οργάνωσής ‘’Μπουμπουλίνα’’, ήταν η ‘’Αρωματοποιία Καραγιάννη’’ στη Στοά Φέξη.

Η Καραγιάννη όλη αυτή τη δύσκολη για την Ελλάδα περίοδο κρύβει στο σπίτι της Εβραίους και τους φυγαδεύει στις αντιστασιακές οργανώσεις των βουνών. Παράλληλα, προσφέρει καταφύγιο σε Συμμάχους: Καναδούς, Άγγλους, Νεοζηλανδούς και Αυστραλούς που είχαν αποκοπεί από τις στρατιωτικές τους μονάδες, φροντίζοντας για την περίθαλψη, τη διατροφή, το ρουχισμό και τέλος τη φυγάδευσή τους στο Κάιρο και τη Μέση Ανατολή. Για όλες αυτές τις μυστικές και επικίνδυνες αποστολές, βρίσκεται συνεχώς σε επαφή με το Συμμαχικό Στρατηγείο, με το οποίο επικοινωνεί μέσω ασύρματου, ο οποίος μεταφέρθηκε με κάθε μυστικότητα στο σπίτι της, μέσα σ΄ένα φέρετρο! Την ίδια περίοδο η Λέλα Καραγιάννη μυείται στην αγγλική αντικατασκοπεία και γίνεται μέλος της Force 133 καθώς και της SOE (Special Operations Executive).

Το 1942, οι ασυνήθιστες κινήσεις της κινούν υποψίες. Συλλαμβάνεται μαζί με το σύζυγό της, και οδηγούνται στις φυλακές Αβέρωφ. Για να γλυτώσει τον άντρα της λέει στην ανάκριση ότι βρίσκεται μαζί του σε διάσταση εδώ κι 6 μήνες. Εκείνος ελευθερώνεται. Εκείνη οδηγείται στη φυλακή ως ύποπτη, περνά από Ιταλικό Στρατοδικείο και τελικά απαλλάσσεται από τις κατηγορίες λόγω έλλειψης επαρκών στοιχείων. Συνεχίζει τη δράση της με περισσότερο πείσμα! Συνεργάζεται με όλες τις Αντιστασιακές οργανώσεις, ανεξαρτήτως πολιτικών κατευθύνσεων, που δρούσαν είτε στην πόλη είτε στο βουνό. Πιο στενά συνεργάζεται με τον αρχηγό του ΕΔΕΣ Ναπολέοντα Ζέρβα, καθώς και με την Αντιστασιακή Οργάνωση ‘’Απόλλων’’. Παράλληλα, ενισχύει με όπλα, τρόφιμα και φάρμακα ομάδες Βρετανών που κρύβονταν στα Γεράνια Όρη και τα στον Κιθαιρώνα. Επειδή ανάμεσα στις Αντιστασιακές Ομάδες που συνεργαζόταν υπήρχε μεγάλη αντιπαλότητα λόγω ιδεολογικών διαφορών, η Λέλα Καραγιάννη προσπαθούσε να τους συμφιλιώνει και να τους υπενθυμίζει ότι μόνο ένα κοινό εχθρό είχαν να πολεμούν.

Η μοιραία ημέρα για τη Λέλα Καραγιάννη σήμανε, όταν ένα ενοχοποιητικό έγγραφο, που υπονοούσε τη συμμετοχή και τη συνεργασία της με τις Συμμαχικές Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, έπεσε στα χέρια των εχθρών. 10 Ιουλίου του 1944, τα SS εισέβαλαν στο σπίτι της και συνέλαβαν τα παιδιά της. Την επόμενη ακριβώς ημέρα, πάσχοντας ήδη από υπερκόπωση και καρδιακές αρρυθμίες, συνελήφθη και η ίδια από τους Γερμανούς ενώ νοσηλευόταν στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού. Όλοι τους μεταφέρθηκαν στο περιβόητο ‘’Κολαστήριο’’ της οδού Μέρλιν 6. Εκεί, η Λέλα Καραγιάννη ανακρίνεται από τον αλκοολικό και σαδιστή Φριτς Μπέκε. Εκείνη αντιστεκόμενη, του ρίχνει ένα μελανοδοχείο στο κεφάλι και χαστουκίζει το διερμηνέα. Σέρνεται στο κελί της και μετά ξεκινούν τα βασανιστήρια από τρεις απάνθρωπους δημίους: το μονόφθαλμο Ούγγρο δεσμοφύλακα Σμίτσερ, μαζί με τον Κόβατς και το Βαλεντίνο. Τρεις ημέρες μένει κρεμασμένη από μια τροχαλία που στηριζόταν στο ταβάνι, δεμένη από τα χέρια που σιγά-σιγά εξαρθρώνονται! Τη δέρνουν με το βούρδουλα, με σιδερένιες γροθιές στα πλευρά και το στομάχι. Της παρουσιάζουν μπροστά της βασανισμένους και αιμόφυρτους τους γιους της, για να της σπάσουν το ηθικό, αλλά δεν τα καταφέρνουν. Την αφήνουν στο κελί της νηστική και δίχως νερό για μέρες και πέφτει σε λήθαργο.

Εκεί στη φυλακή γίνεται και μητέρα προστάτης για τη δεκαεπτάχρονη αγωνίστρια της ΕΠΟΝ Ηρώ Κωνσταντοπούλου. Η Ηρώ είχε γεννηθεί το 1927 στην Αθήνα, και μαθήτρια του Γυμνασίου, στα χρόνια της Κατοχής, οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ όπου ανέπτυξε πολύ μεγάλη δράση. Την πρώτη φορά που τη συνέλαβαν, ο ευκατάστατος πατέρας της με αρκετά χρήματα κατάφερε να την ελευθερώσει.

Δεύτερη φορά τη συνέλαβαν 31 Ιουλίου του ΄44, με την κατηγορία ότι συμμετείχε στην ανατίναξη ενός τρένου που μετέφερε πυρομαχικά. Τέσσερεις ημέρες τη βασάνιζαν σκληρά στο Αρχηγείο της Κομαντατούρ, στην οδό Μέρλιν, για να ομολογήσει τους συνεργάτες της. Εκείνη όχι μόνο δεν ομολόγησε, αλλά και τους έβρισε στη γλώσσα τους, καθώς ήξερε πολύ καλά γερμανικά. Ταλαιπωρημένη από τα βασανιστήρια, βρήκε παρηγοριά στη μητρική αγκαλιά της Λέλας Καραγιάννη, που την κανάκευε σαν μωρό, μέχρι που την άρπαξαν μέσα από την αγκαλιά της για να την εκτελέσουν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής στις 5 Σεπτεμβρίου 1944.

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου.

Λίγες ημέρες μετά χτύπησε θλιβερά η καμπάνα και για τη Λέλα Καραγιάννη. Αφού αρχικά μεταφέρθηκε στις φυλακές Χαϊδαρίου, στα κελιά των μελλοθανάτων, όπου η ίδια βασανίστηκε για τελευταία φορά και τα παιδιά της, αγόρια και κορίτσια κακοποιήθηκαν ποικιλοτρόπως, κατόπιν, στις 7 Σεπτεμβρίου οδηγήθηκε πάλι στα κρατητήρια της οδού Μέρλιν όπου της ανακοινώθηκε η επικείμενη εκτέλεσή της. Στις 8 Σεπτεμβρίου, πριν καλά-καλά ανατείλει ο ήλιος, 71 άτομα, άντρες και γυναίκες, οδηγούνται στο Χαϊδάρι, στον τόπο της εκτέλεσης. Ξεκινούν από τις γυναίκες. Η γενναία και ηρωική Λέλα, μιμήτρια των παλαιών ηρωίδων, πιάνεται χέρι με χέρι με τις υπόλοιπες γυναίκες και τραγουδούν το ‘’Χορό του Ζαλόγγου’’ ενώ τα πυροβόλα παίρνουν φωτιά! Το άψυχο σώμα της, ντυμένο μ΄ένα λουλουδάτο φουστάνι που έσταζε αίμα από την εκτέλεση, αρχικά μεταφέρθηκε στο νεκροταφείο της Κοκκινιάς και μετά τάφηκε στο Β΄ Νεκροταφείο. Τα οστά της ηρωίδας το 1982 μεταφέρθηκαν με τιμές στο Α΄ Νεκροταφείο.

Ήδη από το 1947 η Ακαδημία Αθηνών καθώς και το Ελληνικό Κράτος, αναγνωρίζοντας τους ηρωικούς αγώνες της Λέλας Καραγιάννη, της απένειμε πολλά μεταθανάτια βραβεία, διπλώματα και μετάλλια. Επίσης σε αναγνώριση των αγώνων της τιμήθηκε από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, από την Εβραϊκή Κοινότητα Θεσσαλονίκης, ενώ, στις 9 Ιουνίου 1947 της απονεμήθηκε από το Αγγλικό Βασίλειο, η Χρυσή Βασιλική Δάφνη, για τη συμμετοχή και συνεργασία της με τις Συμμαχικές Δυνάμεις.

Αυτές είναι οι ηρωικές γυναίκες που στήριξαν με κάθε τρόπο τους αγώνες του Έθνους μας στα νεότερα χρόνια, και πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της ελευθερίας! Ας γίνουν φάρος φωτεινός και αν χρειαστεί, να τις μιμηθούμε!